เทศบาลนครในประเทศไทย

เขตการปกครอง ของประเทศไทย
การปกครองส่วนภูมิภาค และการปกครองท้องที่
จังหวัด อำเภอ ตำบล หมู่บ้าน
การปกครองส่วนท้องถิ่น
รูปแบบทั่วไป รูปแบบพิเศษ ระดับบน องค์การบริหารส่วนจังหวัด กรุงเทพมหานคร (เขต, แขวง) ระดับล่าง องค์การบริหารส่วนตำบล เทศบาล (นคร, เมือง, ตำบล) เมืองพัทยา
ด ค ก

ในประเทศไทย เทศบาลนคร เป็นองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นสำหรับเมืองขนาดใหญ่ที่มีประชากรตั้งแต่ 50,000 คนขึ้นไปและมีรายได้พอเพียงต่อการให้บริการสาธารณะตามหน้าที่ที่กฎหมายบัญญัติไว้ การจัดตั้งเทศบาลนครกระทำโดยประกาศกระทรวงมหาดไทยยกฐานะเป็นเทศบาลนครตามพระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. 2496 (ฉบับล่าสุด) ปัจจุบันมีเทศบาลนครอยู่ 30 แห่งทั่วประเทศ (ไม่นับรวมกรุงเทพมหานครและเมืองพัทยา) เทศบาลนครแห่งแรกของไทย 3 แห่งคือเทศบาลนครกรุงเทพ เทศบาลนครธนบุรี และเทศบาลนครเชียงใหม่ จัดตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2478 ต่อมาเทศบาลนครกรุงเทพและเทศบาลนครธนบุรีได้ถูกยุบรวมกันเป็นเทศบาลนครหลวงในปี พ.ศ. 2514 และในปี พ.ศ. 2515 เทศบาลนครหลวงได้ถูกยุบพร้อมกับจังหวัดนครหลวงกรุงเทพธนบุรีเพื่อจัดตั้งกรุงเทพมหานคร หลังจากนั้นเทศบาลนครจึงเหลือแต่เพียงเทศบาลนครเชียงใหม่ ซึ่งเป็นเทศบาลนครแห่งแรกในส่วนภูมิภาค จนกระทั่งปี พ.ศ. 2537 จึงมีการจัดตั้งเทศบาลนครแห่งที่สองในส่วนภูมิภาคคือเทศบาลนครนครศรีธรรมราช และเทศบาลนครอื่น ๆ มาตามลำดับ

เทศบาลนครประกอบด้วยนายกเทศมนตรีทำหน้าที่หัวหน้าฝ่ายบริหารและสภาเทศบาลที่มีสมาชิกจำนวน 24 คนมาจากการเลือกตั้งของราษฎรในเขตเทศบาลทำหน้าที่เป็นฝ่ายนิติบัญญัติ นายกเทศมนตรีมาจากการเลือกตั้งโดยตรงของราษฎรในเขตเทศบาลและมีรองนายกเทศมนตรีมาจากการแต่งตั้งของนายกเทศมนตรี นอกจากนี้ยังมีสำนักงานเทศบาลนครซึ่งมีปลัดเทศบาลเป็นหัวหน้าพนักงานเทศบาล ทำหน้าที่เป็นหน่วยงานธุรการและหน่วยงานให้บริการประชาชนภายใต้การบังคับบัญชาของนายกเทศมนตรี

รายชื่อนครและเทศบาลนครในประเทศไทย

อันดับของเทศบาลนครในประเทศไทยตามจำนวนประชากรเป็นดังนี้

ลำดับ ที่	ชื่อเมือง	ชื่อเทศบาล/ องค์กรปกครองท้องถิ่น	ตรา/สัญลักษณ์	จังหวัด	เนื้อที่ เฉพาะพื้นดิน (ตร.กม.)	จำนวนประชากร เมื่อสิ้นปี 2562 (คน)[1]	ความหนาแน่น (คน/ตร.กม)	วันที่ได้รับการจัดตั้ง
-	กรุงเทพมหานคร	กรุงเทพมหานคร[# 1]		–	1,568.74	5,666,264	3,611.98	14 ธันวาคม พ.ศ. 2515[2]
1	นนทบุรี	เทศบาลนครนนทบุรี		นนทบุรี	38.90	254,375	6,539.20	25 กันยายน พ.ศ. 2538[3]
2	ปากเกร็ด	เทศบาลนครปากเกร็ด		นนทบุรี	36.04	190,272	5,279.47	20 เมษายน พ.ศ. 2543[4]
3	หาดใหญ่	เทศบาลนครหาดใหญ่		สงขลา	21.00	156,802	7,466.76	25 กันยายน พ.ศ. 2538[5]
4	เจ้าพระยาสุรศักดิ์	เทศบาลนครเจ้าพระยาสุรศักดิ์		ชลบุรี	276.98	143,024	516.37	1 พฤษภาคม พ.ศ. 2556[6]
5	สุราษฎร์ธานี	เทศบาลนครสุราษฎร์ธานี		สุราษฎร์ธานี	68.97	132,040	1,914.46	4 พฤษภาคม พ.ศ. 2550[7]
6	อุดรธานี	เทศบาลนครอุดรธานี		อุดรธานี	47.70	130,531	2,736.50	25 กันยายน พ.ศ. 2538[8]
7	เชียงใหม่	เทศบาลนครเชียงใหม่		เชียงใหม่	40.22	127,240	3,163.60	1 เมษายน พ.ศ. 2479[9]
8	นครราชสีมา	เทศบาลนครนครราชสีมา		นครราชสีมา	37.50	126,391	3,370.43	25 กันยายน พ.ศ. 2538[10]
-	พัทยา	เมืองพัทยา[# 2]		ชลบุรี	53.44	119,532	2,236.75	29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2521[11]
9	ขอนแก่น	เทศบาลนครขอนแก่น		ขอนแก่น	46.00	114,459	2,488.24	25 กันยายน พ.ศ. 2538[12]
10	นครศรีธรรมราช	เทศบาลนครนครศรีธรรมราช		นครศรีธรรมราช	22.56	102,152	4,528.01	8 ตุลาคม พ.ศ. 2537[13]
11	แหลมฉบัง	เทศบาลนครแหลมฉบัง		ชลบุรี	88.59	88,271	996.40	24 พฤษภาคม พ.ศ. 2553[14]
12	รังสิต	เทศบาลนครรังสิต		ปทุมธานี	20.80	85,260	4,099.04	29 เมษายน พ.ศ. 2554[15]
13	นครสวรรค์	เทศบาลนครนครสวรรค์		นครสวรรค์	27.87	82,305	2,953.18	25 กันยายน พ.ศ. 2538[16]
14	ภูเก็ต	เทศบาลนครภูเก็ต		ภูเก็ต	12.00	79,308	6,609.00	13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2547[17]
15	เชียงราย	เทศบาลนครเชียงราย		เชียงราย	60.85	77,672	1,276.45	13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2547[17]
16	อุบลราชธานี	เทศบาลนครอุบลราชธานี		อุบลราชธานี	29.04	74,977	2,581.85	7 พฤษภาคม พ.ศ. 2542[18]
17	นครปฐม	เทศบาลนครนครปฐม		นครปฐม	19.85	74,446	3,750.43	11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2542[19]
18	เกาะสมุย	เทศบาลนครเกาะสมุย		สุราษฎร์ธานี	252.00	70,059	278.01	14 กันยายน พ.ศ. 2555[20]
19	สมุทรสาคร	เทศบาลนครสมุทรสาคร		สมุทรสาคร	10.33	67,515	6,535.82	11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2542[21]
20	พิษณุโลก	เทศบาลนครพิษณุโลก		พิษณุโลก	18.26	66,106	3,620.26	9 มีนาคม พ.ศ. 2542[22]
21	ระยอง	เทศบาลนครระยอง		ระยอง	16.95	63,565	3,750.15	11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2542[23]
22	สงขลา	เทศบาลนครสงขลา		สงขลา	9.27	61,758	6,662.14	11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2542[24]
23	ยะลา	เทศบาลนครยะลา		ยะลา	19.00	60,617	3,190.37	25 กันยายน พ.ศ. 2538[25]
24	ตรัง	เทศบาลนครตรัง		ตรัง	14.77	59,304	4,015.17	11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2542[26]
25	อ้อมน้อย	เทศบาลนครอ้อมน้อย		สมุทรสาคร	30.40	53,978	1,775.59	11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2553[27]
26	สกลนคร	เทศบาลนครสกลนคร		สกลนคร	54.54	53,100	973.60	8 มีนาคม พ.ศ. 2555[28]
27	ลำปาง	เทศบาลนครลำปาง		ลำปาง	22.17	52,124	2,351.11	11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2542[29]
28	สมุทรปราการ	เทศบาลนครสมุทรปราการ		สมุทรปราการ	7.33	50,843	6,936.29	24 มีนาคม พ.ศ. 2542[30]
29	พระนครศรีอยุธยา	เทศบาลนครพระนครศรีอยุธยา		พระนครศรีอยุธยา	14.84	50,830	3,425.20	16 ธันวาคม พ.ศ. 2542[31]
30	แม่สอด	เทศบาลนครแม่สอด		ตาก	27.20	41,424[# 3]	1,522.94	28 มกราคม พ.ศ. 2553[32]

หมายเหตุ

1. ↑ กรุงเทพมหานคร (กทม.) เป็นองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่มีลักษณะครอบคลุมพื้นที่ทั้งจังหวัดเช่นเดียวกับองค์การบริหารส่วนจังหวัด แต่ถือว่าพื้นที่ทั้งหมดเป็นเขตเมืองทำนองเดียวกับเทศบาล กรุงเทพมหานครมีผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานครที่มาจากการเลือกตั้งโดยตรงเป็นฝ่ายบริหาร มีสภากรุงเทพมหานครเป็นฝ่ายนิติบัญญัติและมีสภาเขตเป็นที่ปรึกษาอีกด้วย
2. ↑ เมืองพัทยาเป็นเทศบาลพิเศษซึ่งเดิมมีรูปแบบ "สภา-ผู้จัดการนคร" อันแตกต่างจากเทศบาลทั่วไปที่ใช้รูปแบบ "นายกเทศมนตรี-สภา" แต่ปัจจุบันเมืองพัทยาได้หันมาใช้รูปแบบ "นายกเทศมนตรี-สภา" เหมือนเทศบาลนครแห่งอื่น ๆ แต่ยังเรียกนายกเทศมนตรีว่า "นายกเมืองพัทยา" และสภาว่า "สภาเมืองพัทยา" เหมือนเดิม
3. ↑ ขณะที่กำลังยื่นเรื่องขอเปลี่ยนแปลงฐานะเป็นเทศบาลนคร ในเขตเทศบาลเมืองแม่สอดมีจำนวนราษฎรเฉพาะจากฐานข้อมูลทะเบียนราษฎร (ของกรมการปกครอง) ไม่ถึงเกณฑ์ที่พระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. 2496 กำหนดไว้ แต่มีการตีความหมายของคำว่า "ราษฎร" ในพระราชบัญญัติฉบับดังกล่าวให้ครอบคลุมถึงบุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทยและไม่มีสิทธิ์เลือกตั้งที่อาศัยอยู่ในเขตเทศบาลอย่างถูกกฎหมายด้วย เป็นผลให้มีจำนวน "ราษฎร" ทั้งหมดเกินห้าหมื่นคน ประกอบกับมีการพิจารณาความเหมาะสมด้านอื่น ๆ แล้วเข้าเกณฑ์ที่จะยกฐานะเป็นเทศบาลนครได้ [1] ในที่นี้จะระบุจำนวนราษฎรตามฐานข้อมูลทะเบียนราษฎรเท่านั้น เพื่อให้เป็นแบบแผนเดียวกับข้อมูลของเทศบาลนครแห่งอื่น ๆ

ดูเพิ่ม

• เทศบาลเมือง
• เทศบาลตำบล

อ้างอิง